^{บทความโดย ดร.เสรี พงศ์พิศ}

^{สยามรัฐรายวัน 2 พฤษภาคม 2555}

     <sup>เนลสัน แมนเดลาบอกว่า “การศึกษาคืออาวุธที่มีพลังที่สุดที่คุณใช้เพื่อเปลี่ยนโลก” หรือที่เบนจามิน ดิสราเอลี อดีตนายกรัฐมนตรีของสหราชอาณาจักรเคยบอกไว้นานแล้วว่า “ชะตากรรมของประเทศขึ้นอยู่กับการศึกษาของประชาชน”

     โทนี แบลร์ บอกไว้ตอนที่เขาเป็นนายกรัฐมนตรีว่า “ถามผมว่า อะไรสำคัญที่สุด 3 อย่างในรัฐบาลของผม ผมจะบอกคุณว่า การศึกษา การศึกษา และการศึกษา”
 
     เสียดายที่สังคมไทยไม่ได้ให้ความสำคัญกับการศึกษาเมื่อเทียบกับเรื่องอื่นๆ งบประมาณการศึกษามากที่สุดก็จริง แต่ไม่ได้มีความหมายอะไรนัก เพราะงบพัฒนาจริงและวิสัยทัศน์การศึกษานั้นไม่ชัดเจน ไม่มีพลัง เป็นการศึกษาที่ไม่มียุทธศาสตร์ อาจมีในกระดาษแต่ไม่มีในความเป็นจริง
 
     ผู้นำที่มีวิสัยทัศน์ คือคนที่มีสายตาแหลมคม มองเห็นกว้าง ไกล ลึก และมองเห็นภาพฝันที่คนอื่นมองไม่เห็น หรืออาจเห็น แต่ผู้นำที่มีวิสัยทัศน์นอกจากจะเห็นภาพฝันนั้น ยังมีความสามารถพัฒนาปัจจัยเงื่อนไขต่างๆ ที่จะสอดคล้องกับวิสัยทัศน์ และสามารถทำให้ภาพฝันนั้นเกิดขึ้นจริง
 
     คุณหมอประเวศ วะสี เคยเสนอให้ผู้นำไทยมีวิสัยทัศน์การศึกษาโดยให้ประกาศว่า จะทำการศึกษาที่ช่วยคนไทยให้พ้นทุกข์ทั้งแผ่นดิน</sup>

     ^{เรายังไม่เคยได้ยินวิสัยทัศน์อะไรที่จี้ใจแบบนี้สักครั้ง แต่ละอย่างที่ประกาศและเขียนกันที่เรียกกันว่าวิสัยทัศน์ก็ยาวเหยียด เพราะไปลอกวัตถุประสงค์มาใส่ เพราะไม่เข้าใจแม้แต่คำว่าวิสัยทัศน์ คำว่ายุทธศาสตร์ คำว่าเป้าประสงค์ ว่ามีความหมายและเกี่ยวข้องกันอย่างไร}

     ^{วันนี้การศึกษาไทยในทุกระดับจึงมีปัญหา ขัดข้อง ไม่ลงตัว วุ่นวายอยู่กับการหาวิธีการ เครื่องมือ ไม่รู้จะเอาเอเน็ต โอเน็ต หรือวิธีอะไรที่ชาวบ้านฟังแล้วเวียนหัว ตามไม่ทัน มีปัญหาเพราะเป้าหมายไม่ชัด วิธีการกับเป้าหมายไปด้วยกันไม่ได้ วัดผลทีไร ประเมินผลแบบไหนจึงกลายเป็นสาละวันเตี้ยลงทุกที}

     ^{สับสนระหว่างเครื่องมือการเรียนรู้กับวีธีคิด วีธีเรียนรู้ รีบร้อนลงทุนซื้อแท็บเล็ตเพื่อแจกเด็ก เพราะเป็นส่วนหนึ่งของนโยบายประชานิยม นโยบายของการเมืองที่ต้องการฐานเสียง รวมทั้งผลประโยชน์อื่นๆ โดยไม่มีความพร้อมด้านการจัดการเรียนรู้ คุณภาพครู}

     ^{นี่คือวีธีการครอบงำทางการเมืองที่แยบยลอย่างหนึ่ง แทนที่จะเน้นการปฏิรูปการศึกษาอย่างรอบด้าน ทั้งรูปแบบ เนื้อหา กระบวนการ วิธีการ กลับไปซื้อแท็บเล็ตแจกเด็ก เหมือนพ่อแม่ที่ซื้อของเล่นชิ้นใหม่ให้ลูก จะได้ไม่งอแง แต่ไม่ได้สนใจว่า เครื่องมือนั้นเหมาะสมกับลูกมากน้อยเพียงใด
     ความจริง ปรัชญาการศึกษาเป็นเรื่องที่ไม่ได้ยุ่งยากซับซ้อนอะไร แต่คนไทยชอบทำเรื่องง่ายให้เป็นเรื่องยาก  ประเทศแคนาดามีกรอบคิดการศึกษาไว้ง่ายๆ  4 อย่างว่า เรียนรู้ (learn to know) เรียนปฏิบัติ (learn to do) เรียนเป็นผู้เป็นคน (learn to be) เรียนอยู่ร่วมกับคนอื่น (learn to live with others) คนไทยอ่านแล้วก็บอกว่า เราก็ทำเหมือนกัน แต่เป็นความเหมือนที่ไม่เหมือน}

     ^{เขาแยกแยะออกมาชัดเจนว่า เรียนรู้ คือ รู้อะไรบ้าง รู้ไปทำไม รู้อย่างไร ซึ่งก็คือการเรียนรู้จักคิด แยกแยะได้ เชื่อมโยงได้ จึงไม่ใช่การเรียนรู้สิ่งต่างๆ ที่มีอยู่แล้ว ท่องจำเอาเป็นเอาตายแล้วไปสอบ แต่เขาสอนให้เรียนรู้เป็น ตั้งคำถามเป็น รู้จักกระบวนการตั้งคำถามและหาคำตอบ ไม่ใช่วิ่งไปหาแต่คำตอบเก่าที่คนอื่นเขาคิดไว้แล้ว แต่ค้นหาข้อมูล เชื่อมโยงข้อมูล จนเกิดความรู้ความเข้าใจ และกลายเป็นความรู้ใหม่}

     ^{เขาเรียนปฏิบัติ (learn to do) หมายถึงการเรียนด้วยการลงมือทำ เรียนว่ายน้ำก็ต้องลงน้ำและหัดว่าย เรียนเรื่องชีวิตก็ทำโครงงานแก้ปัญหาชีวิต  เรียนอย่างไรให้สุขภาพดี ลดน้ำหนัก ลดความเครียด ปรับการกินการอยู่ให้เหมาะสม ใช้ความรู้ ใช้หลักวิชาในการแก้ไขปัญหา ในการพัฒนาตนเอง พัฒนาชุมชน พัฒนาสิ่งแวดล้อม เรียนให้มีทักษะในเรื่องต่างๆ ที่ต้องใช้ในชีวิตจริง}

     ^{เรียนเป็นผู้เป็นคน (learn to be) เจตนาแปลเช่นนี้เพราะเชื่อว่า เขาให้ความสำคัญกับการศึกษาที่พัฒนาคนให้เป็นคนดี มีคุณธรรมหรือมีความสัตย์ซื่อทางศีลธรรม (moral integrity)  ไม่ใช่พัฒนาคนให้เป็นเจ้าคนนายคน หรือให้เรียนเพื่อจะได้มีสถานภาพทางสังคม ให้เป็นใครสักคน}

     ^{เรียนเพื่ออยู่ร่วมกับคนอื่น เป็นการเรียนรู้ที่สำคัญในสังคมที่ผู้คนอยู่อย่างโดดเดี่ยว ตัวใครตัวมัน มีความเป็นตัวของตัวเองสูงจนกลายเป็นความเห็นแก่ตัว เอาเปรียบคนอื่น แก่งแย่งแข่งขันในระบบทุนนิยม การมีความสัมพันธ์ที่ดีจึงหมายถึงการเคารพคนอื่น ให้เกียรติคนอื่น}

     ^{ความจริง ทั้งหลายทั้งปวงก็มีอยู่ในสังคมไทย กลับไปอ่านปรัชญาการศึกษาไทยของพระราชวรมุนี (ปัจจุบันคือพระพรหมคุณาภรณ์ - ประยุทธ์ ปยุตฺโต) ก็พบสิ่งเหล่านี้ โดยเฉพาะข้อที่ 4 ที่ว่าด้วยการศึกษาที่อยู่ร่วมกับคนอื่น ท่านพูดถึงพรหมวิหารสี่ ซึ่งเป็นการจัดความสัมพันธ์ที่ละเอียดลึกซึ้งมาก}

     ^{โชคร้ายที่สังคมไทยไม่ได้เห็นความสำคัญของการพัฒนา “การศึกษาพลเมือง” (civic education) ซึ่งเป็นการศึกษาเพื่อเตรียมผู้คน โดยเฉพาะเด็กเยาวชนให้ทำหน้าที่เป็น “พลเมือง” ซึ่งมีบทบาททางการเมืองอย่างสำคัญ การเมืองจึงกลายเป็นเพียงการไปเลือกตั้ง การมีสภา มีส.ส.ที่ไม่ทำสิ่งที่ต้องทำ แต่ทำทุกอย่างที่ไม่ควรทำ}

     ^{การเมืองในการศึกษาพลเมือง หมายถึงการมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายสาธารณะ การศึกษาพลเมือง จึงเป็นการศึกษาทางการเมือง ที่ปราชญ์ตะวันตกบอกว่า “เป็นการบ่มเพาะและพัฒนาคุณธรรม ความรู้และทักษะที่จำเป็นเพื่อการมีส่วนร่วมทางการเมือง”}

     ^{ในประเทศที่การศึกษาพลเมืองเข้มแข็ง “คนมีความรู้ปกครองง่าย ครอบงำยาก และกดขี่ข่มเหงไม่ได้เลย” (วิลเลี่ยม เบลค)}

^{ที่มา  :  http://www.phongphit.com/content/view/609/1/}

• ต่อไป